Chương : 57
Cuốn sách này về Lolita; và giờ đây, khi tôi đã đến được phần mà (nếu như tôi không bị chặn trước bởi một kẻ tử vì đạo khác, cũng là nạn nhân của ngọn lửa nội tâm) có thể đặt tên là "Dolorès Disparue[1]," sẽ có rất ít ý nghĩa trong việc phân tích ba năm trống rỗng kế tiếp. Mặc dù có vài điểm thích đáng cần phải được ghi nhận, nhưng ấn tượng tổng quát mà tôi mong muốn truyền tải là về cánh cửa bên mở đánh rầm ngay giữa lúc chuyến bay đời đang ngon trớn, và dòng thời gian mịt mùng sẽ nhận chìm tiếng thét của thảm họa đơn côi bằng cơn gió giật.
Có điều rất lạ là, tôi gần như chưa từng mơ thấy Lolita như tôi nhớ về nàng - như tôi liên tục nhìn thấy nàng một cách đầy ám ảnh trong tâm trí tỉnh táo của mình vào những cơn ác mộng giữa ban ngày và những đêm thức trắng. Chính xác hơn: nàng ám ảnh giấc ngủ tôi nhưng nàng chỉ hiện ra ở đó trong dáng hình kỳ lạ và tức cười, giả dạng Valeria hoặc Charlotte, hoặc pha tạp nửa nọ nửa kia. Con ma rắc rối này tiến về phía tôi, lột hết lớp váy lót này đến lớp váy lót khác, trong không khí vô cùng sầu muộn và chán ghét, và nằm lả lơi mời mọc trên tấm ván hẹp nào đó hay cái đi văng nhỏ cứng ngắc nào đó, với thịt da nửa kín nửa hở tựa như chiếc van cao su của cái bong bóng ruột quả bóng đá. Tôi thấy chính mình, hàm răng giả bị gẫy hoặc thất lạc đâu mất tiêu, ở chambres garnies[2] ghê rợn nơi tôi sẽ tiêu khiển tại những dạ tiệc giải phẫu sinh thể chán ngắt mà thường là kết thúc bằng việc Charlotte và Valeria khóc lóc trong đôi tay rỉ máu của tôi và được âu yếm hôn bởi đôi môi thắm tình huynh đệ của tôi trong sự bừa bãi mơ màng của những thứ linh ta linh tinh đấu giá được ở Vienne, nỗi xót thương, sự bất lực và bộ tóc giả màu nâu của những mụ già thảm thương vừa mới bị nhiễm khí độc.
Một ngày nọ, tôi lôi đống tạp chí tuổi teen ra khỏi xe và đem hủy. Quý vị thừa biết thể loại này rồi. Thời kỳ đồ đá về mặt tâm hồn; tân thời, hoặc ít nhất là thời Mycenae, trên phương diện vệ sinh. Một cô đào đẹp, nhưng đã chín nẫu, có hàng mi bự chảng và môi dưới đỏ mềm nhuyễn, lăng xê dầu gội đầu. Quảng cáo và thời trang. Các nữ sinh trẻ mê mẩn váy áo li nọ li kia — que c'était loin, tout cela![3] Bổn phận bà chủ nhà là chuẩn bị đủ áo choàng cho khách. Những chi tiết không liên quan lấy mất mọi sự sắc sảo trong cuộc chuyện trò của bạn. Tất cả chúng ta đều biết "người hái trứng cá" — kẻ vẫn cậy da mặt ả tại buổi liên hoan cơ quan. Nếu không cực kỳ già hoặc cực kỳ có thế lực, người đàn ông phải tháo găng tay mình trước khi bắt tay phụ nữ. Dụ tình bằng cách mặc chiếc Quần Gen Hấp Dẫn Kiểu Mới. Bụng phẳng. Eo thon. Tristram trong phim tình. Vâng thưa ngài! Những bí ẩn hôn nhân của cặp Joe-Roe đang gây nên những cuộc bàn tán xôn xao. Cách tự làm đẹp nhanh và rẻ. Truyện tranh. Gái hư tóc đen, bố béo ú bú xì gà; gái ngoan tóc đỏ, cha đẹp trai ria tỉa gọn. Hoặc cột truyện tranh kinh tởm với thằng khỉ đột cao lêu đêu và vợ nó, một con quỷ lùn trẻ con. Et moi qui t'offrais mon génie[4]... tôi hồi tưởng lại những bài thơ nhảm khá duyên mà tôi hay viết tặng nàng khi nàng còn là đứa trẻ: "nhảm nhí," nàng hay nói móc, "thật í."
Con Sóc và con Sóc con, đôi Thỏ và lũ Thỏ nhỏ
Có những thói quen khó hiểu và lạ lùng nào đó
Đàn chim ruồi trống tạo hình pháo hoa kỳ ảo
Con rắn tản bộ, tay bỏ vào túi áo...
Những cái khác của nàng khó vứt bỏ hơn. Đến tận cuối năm 1949, tôi đã nâng niu, tôn thờ, và làm ô uế bằng những nụ hôn và những giọt lệ nam nhân ngư, đôi giày tennis cũ, chiếc sơ mi con trai mà nàng đã mặc, vài chiếc quần jean xanh cũ kỹ mà tôi tìm thấy trong khoang hành lý, cái mũ cát két học sinh nhàu nát, và những báu vật nghịch ngợm đại loại như thế. Sau đó, khi tôi hiểu rằng lòng mình đã tan nát, tôi thu nhặt những món tư trang lặt vặt này, bổ sung thêm vào đó những thứ vẫn được lưu kho ở Beardsley — một thùng sách, chiếc xe đạp của nàng, những chiếc bành tô cũ, đôi giày cao su — và vào dịp sinh nhật lần thứ mười lăm của nàng, gửi qua bưu điện tất cả những thứ đó như món quà ẩn danh tới trại bé gái mồ côi ở một con hồ lộng gió, tại biên giới Canada.
Thực ra cũng có thể là nếu như tôi chịu đi gặp một nhà thôi miên giỏi thì biết đâu ông ta sẽ moi ra được khỏi tôi và sắp xếp theo một khuôn mẫu logic những ký ức tình cờ nào đó mà tôi đã xâu chuỗi qua cuốn sách của mình với sự phô trương nhiều hơn đáng kể so với chúng tự hiện diện trong tâm trí tôi - thậm chí cho đến lúc này, khi tôi đã biết cần phải tìm ai kiếm cái gì trong quá khứ. Hồi ấy tôi cảm thấy mình đơn thuần là mất liên hệ với thực tại; và sau khi qua phần còn lại của mùa đông năm ấy và phần lớn mùa xuân năm sau trong một bệnh viện tâm thần ở Quebec nơi trước đây tôi đã từng lưu lại, tôi quyết tâm trước tiên hẵng giải quyết vài vụ làm ăn của tôi ở New York cho xong và sau đó đi California để điều tra thật kỹ lưỡng tại đó.
Và đây là thứ[5] tôi sáng tác ở nơi ẩn dật của mình:
Cần tìm, cần tìm: Dolores Haze.
Tóc: nâu nâu. Môi: thắm đỏ.
Tuổi: năm ngàn ba trăm ngày lẻ.
Nghề nghiệp: không có, hay "cô đào nhỏ."
Em trốn đâu rồi, Dolores Haze?
Sao em bỏ trốn, em ơi?
(Tôi nói trong cơn mê, tôi bước trong cung mê,
tôi không thể thoát ra, con sáo đá bảo rồi).
Em chạy đâu rồi, Dolores Haze?
Tấm thảm thần ấy mác là gì?
Có phải chiếc Cougar màu Kem mốt mới?
Và em đậu xe đâu, hả Dolly?
Ai đang là người hùng của em, Dolores Haze?
Có phải vẫn gã minh tinh đội mũ xanh?
Ôi vịnh cây cọ, Ôi những ngày êm,
Xe hơi, quán bar, và Carmen của anh!
Ôi Dolores, hộp nhạc ấy làm anh đau tai!
Em ơi, em có còn khiêu vũ cặp đôi?
(Cả hai mặc áo thun rách, cả hai mặc quần bò mài,
Còn anh trong xó cằn nhằn mãi thôi).
McFate cấm cảu sướng như tiên
Chu du nước Mỹ cùng vợ bé,
Cày Molly khắp mọi miền
Giữa chốn hoang sơ được bảo tồn.
Dolly của anh, sự điên rồ của anh! Đôi mắt màu vair[6],
Chẳng khi nào em nhắm lúc anh hôn.
Có loại nước hoa cổ tên là Soleil Vert?[7]
Ông từ Paris đến, phải không ông?
L'autre soir un air froid d'opéra m'alita:
Son félé — bien fol est qui s'y fie!
Il neige, le décor s'écroule, Lolita!
Lolita, qu'ai-je fait de ta vie?
Anh đang hấp hối, Dolly,
Chết vì căm hận, chết vì ăn năn
Mỗi lần giơ nắm tay lông
Mỗi lần anh lại nghe lòng khóc em.
Thầy cẩm, thầy cẩm ơi, họ đến rồi —
Trong cơn mưa sáng rực nơi cửa hàng!
Tất nàng trắng muốt, tôi thương.
Tên nàng Dolores, họ nàng là Haze.
Thầy cẩm, thầy cẩm ơi, họ đến đó —
Dolores Haze với tình nhân của em!
Rút súng ra nào, bám theo xe nó.
Nào lao ra đây, nấp mà xem.
Cần tìm, cần tìm: Dolores Haze.
Ánh mắt xám mơ màng không bao giờ nao núng.
Chín mươi pound là cân nặng của bé.
Chiều cao gần sáu mươi inch.
Dolores Haze ơi, xe anh đang ngật ngưỡng lết lê,
Chặng đường cuối sao dài mà gian nan đến thế,
Rồi anh sẽ gục xuống bãi cỏ dại ven lề.
Và chẳng để lại gì ngoài gỉ sắt và bụi sao.
Bằng cách phân tâm bài thơ này, tôi nhận ra nó thực sự là kiệt tác của người điên. Những vần điệu thô, cứng, gớm guốc phù hợp một cách rất chính xác với sự thiếu vắng những phối cảnh nhất định cùng các phong cảnh và nhân vật khủng khiếp, và những phần phóng đại của các phong cảnh và nhân vật, như được vẽ bởi các bệnh nhân tâm thần trong những bài trắc nghiệm được các huấn luyện viên tinh khôn của họ nghĩ ra. Tôi viết thêm nhiều bài thơ nữa. Tôi đắm mình vào thơ ca người khác. Nhưng không phút giây nào tôi quên gánh nặng báo thù.
Tôi sẽ là kẻ bất lương nếu nói, và độc giả là người khùng nếu tin, rằng cú sốc vì mất Lolita chữa tôi khỏi chứng loạn dục trẻ em. Bản chất khốn nạn của tôi không thể thay đổi, bất kể việc tình yêu tôi dành cho nàng đã đổi thay ra sao. Trên các sân chơi và bãi biển, con mắt rầu rĩ lấm la lấm lét của tôi, cưỡng lại ý chí tôi, vẫn cứ sục sạo thoáng hở hang nơi chân nơi tay của nymphet nào đó, những dấu hiệu kín đáo về những cô hầu và bạn tâm giao tuổi hồng của Lolita. Nhưng một ảo cảnh cơ bản trong tôi đã phai tàn: giờ đây tôi chẳng còn lăn tăn về những khả năng được hưởng lạc với một thiếu nữ đồng trinh, hàng thửa hoặc hàng chợ, tại nơi hẻo lánh nào đó; trí tưởng tượng của tôi chẳng còn cắm ngập những cái răng nanh của nó vào các cô chị của Lolita, ở đâu đó xa thật là xa, trong những chỗ kín đáo của những hòn đảo gợi lên từ kí ức. Mọi chuyện ấy đã qua, ít nhất là trong thời gian này. Mặt khác, than ôi, hai năm buông thả khủng khiếp đã để lại cho tôi các thói quen sắc dục nhất định: tôi sợ rằng tình trạng trống vắng mà tôi đang sống trong đó có thể khiến cho tôi đâm đầu vào sự thoải mái lên cơn điên rồ bất chợt khi đối mặt với một cám dỗ tình cờ trên con đường nhỏ nào đó giữa buổi học và bữa tối. Cảnh cô đơn làm tôi mục ruỗng. Tôi cần bầu bạn và cần được chăm nom. Trái tim tôi là cơ quan nội tạng cuồng loạn không đáng tin. Và thế là Rita bước vào bức tranh đời tôi.
[1]. Dolores biến mất.
[2]. Những căn phòng có sẵn đồ đạc.
[3]. Tất cả những thứ này đã xa xôi làm sao.
[4]. Và ta, kẻ đã dâng nàng tài năng thiên phú của mình.
[5]. Bài thơ này có 52 dòng tượng trưng cho 52 tuần H.H. và Lo sống cùng nhau trong chuyến lãng du (Tháng Tám năm 1947 đến Tháng Tám năm 1948).
[6]. Xám.
[7]. Tiếng Pháp. Mặt trời xanh lục.
Có điều rất lạ là, tôi gần như chưa từng mơ thấy Lolita như tôi nhớ về nàng - như tôi liên tục nhìn thấy nàng một cách đầy ám ảnh trong tâm trí tỉnh táo của mình vào những cơn ác mộng giữa ban ngày và những đêm thức trắng. Chính xác hơn: nàng ám ảnh giấc ngủ tôi nhưng nàng chỉ hiện ra ở đó trong dáng hình kỳ lạ và tức cười, giả dạng Valeria hoặc Charlotte, hoặc pha tạp nửa nọ nửa kia. Con ma rắc rối này tiến về phía tôi, lột hết lớp váy lót này đến lớp váy lót khác, trong không khí vô cùng sầu muộn và chán ghét, và nằm lả lơi mời mọc trên tấm ván hẹp nào đó hay cái đi văng nhỏ cứng ngắc nào đó, với thịt da nửa kín nửa hở tựa như chiếc van cao su của cái bong bóng ruột quả bóng đá. Tôi thấy chính mình, hàm răng giả bị gẫy hoặc thất lạc đâu mất tiêu, ở chambres garnies[2] ghê rợn nơi tôi sẽ tiêu khiển tại những dạ tiệc giải phẫu sinh thể chán ngắt mà thường là kết thúc bằng việc Charlotte và Valeria khóc lóc trong đôi tay rỉ máu của tôi và được âu yếm hôn bởi đôi môi thắm tình huynh đệ của tôi trong sự bừa bãi mơ màng của những thứ linh ta linh tinh đấu giá được ở Vienne, nỗi xót thương, sự bất lực và bộ tóc giả màu nâu của những mụ già thảm thương vừa mới bị nhiễm khí độc.
Một ngày nọ, tôi lôi đống tạp chí tuổi teen ra khỏi xe và đem hủy. Quý vị thừa biết thể loại này rồi. Thời kỳ đồ đá về mặt tâm hồn; tân thời, hoặc ít nhất là thời Mycenae, trên phương diện vệ sinh. Một cô đào đẹp, nhưng đã chín nẫu, có hàng mi bự chảng và môi dưới đỏ mềm nhuyễn, lăng xê dầu gội đầu. Quảng cáo và thời trang. Các nữ sinh trẻ mê mẩn váy áo li nọ li kia — que c'était loin, tout cela![3] Bổn phận bà chủ nhà là chuẩn bị đủ áo choàng cho khách. Những chi tiết không liên quan lấy mất mọi sự sắc sảo trong cuộc chuyện trò của bạn. Tất cả chúng ta đều biết "người hái trứng cá" — kẻ vẫn cậy da mặt ả tại buổi liên hoan cơ quan. Nếu không cực kỳ già hoặc cực kỳ có thế lực, người đàn ông phải tháo găng tay mình trước khi bắt tay phụ nữ. Dụ tình bằng cách mặc chiếc Quần Gen Hấp Dẫn Kiểu Mới. Bụng phẳng. Eo thon. Tristram trong phim tình. Vâng thưa ngài! Những bí ẩn hôn nhân của cặp Joe-Roe đang gây nên những cuộc bàn tán xôn xao. Cách tự làm đẹp nhanh và rẻ. Truyện tranh. Gái hư tóc đen, bố béo ú bú xì gà; gái ngoan tóc đỏ, cha đẹp trai ria tỉa gọn. Hoặc cột truyện tranh kinh tởm với thằng khỉ đột cao lêu đêu và vợ nó, một con quỷ lùn trẻ con. Et moi qui t'offrais mon génie[4]... tôi hồi tưởng lại những bài thơ nhảm khá duyên mà tôi hay viết tặng nàng khi nàng còn là đứa trẻ: "nhảm nhí," nàng hay nói móc, "thật í."
Con Sóc và con Sóc con, đôi Thỏ và lũ Thỏ nhỏ
Có những thói quen khó hiểu và lạ lùng nào đó
Đàn chim ruồi trống tạo hình pháo hoa kỳ ảo
Con rắn tản bộ, tay bỏ vào túi áo...
Những cái khác của nàng khó vứt bỏ hơn. Đến tận cuối năm 1949, tôi đã nâng niu, tôn thờ, và làm ô uế bằng những nụ hôn và những giọt lệ nam nhân ngư, đôi giày tennis cũ, chiếc sơ mi con trai mà nàng đã mặc, vài chiếc quần jean xanh cũ kỹ mà tôi tìm thấy trong khoang hành lý, cái mũ cát két học sinh nhàu nát, và những báu vật nghịch ngợm đại loại như thế. Sau đó, khi tôi hiểu rằng lòng mình đã tan nát, tôi thu nhặt những món tư trang lặt vặt này, bổ sung thêm vào đó những thứ vẫn được lưu kho ở Beardsley — một thùng sách, chiếc xe đạp của nàng, những chiếc bành tô cũ, đôi giày cao su — và vào dịp sinh nhật lần thứ mười lăm của nàng, gửi qua bưu điện tất cả những thứ đó như món quà ẩn danh tới trại bé gái mồ côi ở một con hồ lộng gió, tại biên giới Canada.
Thực ra cũng có thể là nếu như tôi chịu đi gặp một nhà thôi miên giỏi thì biết đâu ông ta sẽ moi ra được khỏi tôi và sắp xếp theo một khuôn mẫu logic những ký ức tình cờ nào đó mà tôi đã xâu chuỗi qua cuốn sách của mình với sự phô trương nhiều hơn đáng kể so với chúng tự hiện diện trong tâm trí tôi - thậm chí cho đến lúc này, khi tôi đã biết cần phải tìm ai kiếm cái gì trong quá khứ. Hồi ấy tôi cảm thấy mình đơn thuần là mất liên hệ với thực tại; và sau khi qua phần còn lại của mùa đông năm ấy và phần lớn mùa xuân năm sau trong một bệnh viện tâm thần ở Quebec nơi trước đây tôi đã từng lưu lại, tôi quyết tâm trước tiên hẵng giải quyết vài vụ làm ăn của tôi ở New York cho xong và sau đó đi California để điều tra thật kỹ lưỡng tại đó.
Và đây là thứ[5] tôi sáng tác ở nơi ẩn dật của mình:
Cần tìm, cần tìm: Dolores Haze.
Tóc: nâu nâu. Môi: thắm đỏ.
Tuổi: năm ngàn ba trăm ngày lẻ.
Nghề nghiệp: không có, hay "cô đào nhỏ."
Em trốn đâu rồi, Dolores Haze?
Sao em bỏ trốn, em ơi?
(Tôi nói trong cơn mê, tôi bước trong cung mê,
tôi không thể thoát ra, con sáo đá bảo rồi).
Em chạy đâu rồi, Dolores Haze?
Tấm thảm thần ấy mác là gì?
Có phải chiếc Cougar màu Kem mốt mới?
Và em đậu xe đâu, hả Dolly?
Ai đang là người hùng của em, Dolores Haze?
Có phải vẫn gã minh tinh đội mũ xanh?
Ôi vịnh cây cọ, Ôi những ngày êm,
Xe hơi, quán bar, và Carmen của anh!
Ôi Dolores, hộp nhạc ấy làm anh đau tai!
Em ơi, em có còn khiêu vũ cặp đôi?
(Cả hai mặc áo thun rách, cả hai mặc quần bò mài,
Còn anh trong xó cằn nhằn mãi thôi).
McFate cấm cảu sướng như tiên
Chu du nước Mỹ cùng vợ bé,
Cày Molly khắp mọi miền
Giữa chốn hoang sơ được bảo tồn.
Dolly của anh, sự điên rồ của anh! Đôi mắt màu vair[6],
Chẳng khi nào em nhắm lúc anh hôn.
Có loại nước hoa cổ tên là Soleil Vert?[7]
Ông từ Paris đến, phải không ông?
L'autre soir un air froid d'opéra m'alita:
Son félé — bien fol est qui s'y fie!
Il neige, le décor s'écroule, Lolita!
Lolita, qu'ai-je fait de ta vie?
Anh đang hấp hối, Dolly,
Chết vì căm hận, chết vì ăn năn
Mỗi lần giơ nắm tay lông
Mỗi lần anh lại nghe lòng khóc em.
Thầy cẩm, thầy cẩm ơi, họ đến rồi —
Trong cơn mưa sáng rực nơi cửa hàng!
Tất nàng trắng muốt, tôi thương.
Tên nàng Dolores, họ nàng là Haze.
Thầy cẩm, thầy cẩm ơi, họ đến đó —
Dolores Haze với tình nhân của em!
Rút súng ra nào, bám theo xe nó.
Nào lao ra đây, nấp mà xem.
Cần tìm, cần tìm: Dolores Haze.
Ánh mắt xám mơ màng không bao giờ nao núng.
Chín mươi pound là cân nặng của bé.
Chiều cao gần sáu mươi inch.
Dolores Haze ơi, xe anh đang ngật ngưỡng lết lê,
Chặng đường cuối sao dài mà gian nan đến thế,
Rồi anh sẽ gục xuống bãi cỏ dại ven lề.
Và chẳng để lại gì ngoài gỉ sắt và bụi sao.
Bằng cách phân tâm bài thơ này, tôi nhận ra nó thực sự là kiệt tác của người điên. Những vần điệu thô, cứng, gớm guốc phù hợp một cách rất chính xác với sự thiếu vắng những phối cảnh nhất định cùng các phong cảnh và nhân vật khủng khiếp, và những phần phóng đại của các phong cảnh và nhân vật, như được vẽ bởi các bệnh nhân tâm thần trong những bài trắc nghiệm được các huấn luyện viên tinh khôn của họ nghĩ ra. Tôi viết thêm nhiều bài thơ nữa. Tôi đắm mình vào thơ ca người khác. Nhưng không phút giây nào tôi quên gánh nặng báo thù.
Tôi sẽ là kẻ bất lương nếu nói, và độc giả là người khùng nếu tin, rằng cú sốc vì mất Lolita chữa tôi khỏi chứng loạn dục trẻ em. Bản chất khốn nạn của tôi không thể thay đổi, bất kể việc tình yêu tôi dành cho nàng đã đổi thay ra sao. Trên các sân chơi và bãi biển, con mắt rầu rĩ lấm la lấm lét của tôi, cưỡng lại ý chí tôi, vẫn cứ sục sạo thoáng hở hang nơi chân nơi tay của nymphet nào đó, những dấu hiệu kín đáo về những cô hầu và bạn tâm giao tuổi hồng của Lolita. Nhưng một ảo cảnh cơ bản trong tôi đã phai tàn: giờ đây tôi chẳng còn lăn tăn về những khả năng được hưởng lạc với một thiếu nữ đồng trinh, hàng thửa hoặc hàng chợ, tại nơi hẻo lánh nào đó; trí tưởng tượng của tôi chẳng còn cắm ngập những cái răng nanh của nó vào các cô chị của Lolita, ở đâu đó xa thật là xa, trong những chỗ kín đáo của những hòn đảo gợi lên từ kí ức. Mọi chuyện ấy đã qua, ít nhất là trong thời gian này. Mặt khác, than ôi, hai năm buông thả khủng khiếp đã để lại cho tôi các thói quen sắc dục nhất định: tôi sợ rằng tình trạng trống vắng mà tôi đang sống trong đó có thể khiến cho tôi đâm đầu vào sự thoải mái lên cơn điên rồ bất chợt khi đối mặt với một cám dỗ tình cờ trên con đường nhỏ nào đó giữa buổi học và bữa tối. Cảnh cô đơn làm tôi mục ruỗng. Tôi cần bầu bạn và cần được chăm nom. Trái tim tôi là cơ quan nội tạng cuồng loạn không đáng tin. Và thế là Rita bước vào bức tranh đời tôi.
[1]. Dolores biến mất.
[2]. Những căn phòng có sẵn đồ đạc.
[3]. Tất cả những thứ này đã xa xôi làm sao.
[4]. Và ta, kẻ đã dâng nàng tài năng thiên phú của mình.
[5]. Bài thơ này có 52 dòng tượng trưng cho 52 tuần H.H. và Lo sống cùng nhau trong chuyến lãng du (Tháng Tám năm 1947 đến Tháng Tám năm 1948).
[6]. Xám.
[7]. Tiếng Pháp. Mặt trời xanh lục.
